Ο σίελος είναι το σύνολο των εκκρίσεων των σιελογόνων αδένων που φτάνει στη στοματική κοιλότητα. Πάντα διευκρινίζεται ότι υπάρχουν 2 είδη σιέλου διότι οι εκκρίσεις των σιελογόνων αδένων δεν διέπονται από ομοιοστατικούς μηχανισμούς και οι περιεκτικότητές τους σε διάφορα οργανικά και ανόργανα συστατικά επηρεάζονται σημαντικά από τον ρυθμό έκκρισής τους. Τα δύο είδη σιέλου λοιπόν είναι σίελος ηρεμίας και σίελος διέγερσης. Κατά μέσο όρο η καθημερινή του ροή είναι 1 με 1,5 λίτρα. Το 23% προέρχεται από την παρωτίδα , 65% από υπογνάθιο αδένα 4% από υπογλώσσιο και 8% από τους ελάσσονες σιελογόνους αδένες στα χείλη, γλώσσα , υπερώα, παρειές, φάρυγγα. Το 90% παράγεται κατά τη διάρκεια της ημέρας και το 10% τη νύχτα. Βέβαια, το ποσοστό συμμετοχής των αδένων κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλάζει, η συμμετοχή της παρωτίδας κάτω από την επίδραση ερεθίσματος μπορεί να φτάσει και το 50%. Επιπρόσθετα, φαίνεται πως ο μέγιστος ρυθμός έκκρισης παρουσιάζεται κατά τις 4 το απόγευμα και ο μικρότερος 4 το πρωί.(Dawes 1972). Τη ροή του σάλιου επηρεάζουν εντοπισμένες ασθένειες , λίθοι, συστηματικά νοσήματα και φαρμακευτική αγωγή, χημειοθεραπεία και ακτινοβολία, φόβος, ηλικία. Η εκτίμηση του ρυθμού έκκρισης του σάλιου διέγερσης αποτελεί βασικό κριτήριο διάγνωσης της ξηροστομίας. Ως όριο λαμβάνεται το 0,2 ml/min στο σίελο διέγερσης και στον σίελο ηρεμίας 0,1 ml/min. Οποιοδήποτε ποσοστό κάτω από αυτά θεωρείται μικρό και δείχνει υπολειτουργία των αδένων. (Screebny Valdini Arch Inter Med 1987). Αποτελείται κατά 99,5% από νερό και 0,5% απόανόργανα και οργανικά συστατικά. Το ph του κυμαίνεται από 5,2 εως 7,8% και είναι μεγαλύτερη στο σίελο διέγερσης. Εμφανίζεται υπότονο σε σχέση με το πλάσμα του αίματος καθώς και με άλλα υγρά όπως λέμφος, ΕΝΥ.
Τα ανόργανα συστατικά του σιέλου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι τα εξής :
Ca , P, HCO3, CO2, F, SCN .
πιο αναλυτικά:
Ca
Το ενδιαφέρον προκύπτει διότι το ασβέστιο εμπλέκεται στους μηχανισμούς τερηδόνας τρυγίας και διάβρωσης της αδαμαντίνης. φαίνεται πως 30-50% του ασβεστίου είναι συνδεδεμένο με διάφορα οργανικά συστατικά όπως πρωτείνες και ένα μέρος ελευθερώνεται με τις πτώσεις του ph. Ένα κομμάτι του επίσης είναι σε κολλοειδή μορφή σε ανθρακικές και φωσφορικές ενώσεις.(CaHPO4,CaHCO3)
2)P
Επειδή Αποτελεί συστατικό της αδαμαντίνης και συμμετέχει στα ρυθμιστικά συστήματα του ph του σάλιου. οι επικρατούσες μορφές του είναι H2PO4, HPO4.ο λόγος τους HPO4/H2PO4 είναι μέρος του ρυθμιστικού συστήματος του σάλιου
3)ΗCO3
Επειδή παίζει ρόλο στο ph και τη ρυθμιστική ικανότητα του σάλιου .το σύστημα HCO3/H2CO3 είναι το σημαντικότερο ρυθμιστικό σύστημα του σιέλου. είναι γνωστό από την καμπύλη την καμπύλη πως η συγκέντρωση του ΗCO3 αυξανει με την αύξηση του ρυθμού έκκρισης. Άρα αύξηση του ρυθμού έκκρισης θα σημάνει αυξηση ph και της ρυθμιστικής ικανότητας του σάλιου.
4)F
Αυξάνεται μετά από λήψη τροφών με φθόριο, σκευασμάτων, τοπική χορήγηση.
5)SCN
Τμήμα της υπεροξειδάσης.
Οργανικά στοιχεία
1)ένζυμα
¨ Αμυλάση
Αντιπροσωπεύει 25% πρωτεινών σάλιου, συμμετέχει στη διάλυση και απομάκρυνση από το στοματικό περιβάλλον υπολειμμάτων αμυλούχων τροφών.
¨ Λυένζυμο
Ασκεί μικροβιοκτόνο δράση έναντι θετικών κατά Gram μικροοργανισμών. Δρούν κατά της πεπτιδογλυκάνης των μικροοργανισμών αυτών. Αποτελεσματικό έναντι s. Mutans .
¨ Υπεροξειδάση
Δρα σε ιδανικό ph 5,8 ,δρα παρουσία ιόντων υδροκυανίου SCN ,δημιουργεί αντιμικροβιακό παράγωγο.
¨ Φωσφατάσες
¨ Πρωτεολυτικά ενζυμα.
¨ Αλλα ένζυμα
2)ειδικές φωσφοπρωτείνες σάλιου
v Πρωτεινες πλούσιες σε προλίνη
v Σταθερίνη
v Ιστατίνη
Πλούσιες σε ιστιδίνη, θεωρείται ότι παίζουν ρόλο στο μη ανοσοβιολογικής φύσης σύστημα άμυνας του οργανισμού στη στοματική κοιλότητα με αντιβακτηριδιακές και αντιμυκητισιακές ιδιότητες.
v Κυστατίνη
v Γευστινίνη
v Λακτοφερρίνη
3)γλυκοπορωτείνες-μουκίνες
Γλυκοπρωτείνες που δίνουν διαλύματα βλεννώδους φύσεως. Δύο πρωταγωνιστές:
MG1 απορροφάται από το δόντι δημιουργεί το υμένιο που δεν επιτρέπει την οξινη κατεργασία
MG2 βοηθά στην άθροιση και κάθαρση από τα βακτήρια συμπεριλαμβανομένου str.mutans
Οι μουκίνες βοηθούν στο σχηματισμό καλοήθους συμβιωτικής χλωρίδας πάνω στην αδαμαντίνη προκειμένου να σηκωθεί τείχος ενάντια στην μετανάστευση ιόντων από την αδαμαντίνη . βοηθούν σημαντικά στην φυσική άμυνα του στόματος(Tabak Crit Oral Biol Med 1990)
ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Χαμηλό ισιηλεκτρικό φορτίο
Σχηματίζουν διαλύματα υψηλής ιξώδους υφής
Υψηλή ηλεκτροφορητική κινητικότητα
Αναστέλλουν συγκόλληση ιού ινφλουέντσας
Αποβάλλουν σιαλικό οξύ
Αναστέλλουν δράση κολλαγενάσης
Στήλες ανταλλαγής ιόντων
Συγγένεια με άλατα αδαμαντίνης.
4)αντισώματα
5)παράγων αδρανοποίησης του ιού HIV
6)ουσίες ομάδων αίματος
7)παράγοντες πήξης του αίματος
8)ορμόνες
9)ουσίες μικρού μοριακού βάρους
10)τροποποιημένες πρωτείνες, αναστολείς πρωτεολυτικών και άλλων μικροβιακών ενζύμων
Η επιφάνεια της μύλης των δοντιών βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το υγρό περιβάλλον της στοματικής κοιλότητας. Το υγρό αυτό αποτελείται από τον σίελο, το υγρό της ουλοδοντικής σχισμής , τροφές ,ποτά κατά την διάρκεια της ημέρας, μικροβιακές πλάκες. Είναι αυτονόητο ότι το υγρό περιβάλλον συνέχεια αλλάζει και επηρεάζεται από τις μεταβολικές δραστηριότητες της μικροβιακής χλωρίδας. Τα δύο αυτά μέρη αδαμαντίνη-υγρό βρίσκονται σε μία κατάσταση δυναμικής ισορροπίας. Σε φυσιολογικές συνθήκες όπως είδαμε παραπάνω το σάλιο διαθέτει πληθώρα μηχανισμών που μπορεί να είναι κορεσμένο ή υπερκορεσμένο σε σχέση με την επιφάνεια της αδαμαντίνης. υπο την επίδραση όμως διαφόρων παραγόντων οι οποίοι τροποποιούν είτε την επιφάνεια της αδαμαντίνης είτε το υγρό η ισορροπία αυτή διαταράσσεται. Αποτέλεσμα είναι η μετακίνηση ιόντων από το στερεό στο υγρό ή ανάστροφα ώσπου να αποκατασταθεί αυτή η ισορροπία. Όταν μετακινούνται ιοντα από την στερεή φάση στην υγρή τότε προκαλείται απασβεστίωση, αφαλάτωση της επιφάνειας της αδαμαντίνης. Με την επίδραση όμως ευεργετικών παραγόντων μπορεί η μετακίνηση να στραφεί προς την αντίθετη πλευρά.έτσι πραγματοποιείται η επανασβεστίωση (επούλωση) της αδαμαντίνης.
Πιο αναλυτικά, 30 λεπτά μετά την ψύκτριση των δοντιών παρατηρείται η δημιουργία του σιελογενούς υμενίου. Το τελευταίο χωρίζεται σε 3 είδη: επιφανειακό, υποεπιφανειακό, κεχρωσμένο. Η πρώτη παρατήρηση αφορά υμένιο πάχους 100nm και φτάνει μετα από 24 ώρες στο 1μ. θεωρείται πως πάνω από 10 πρωτείνες του σάλιου συμβάλλουν στο σχηματισμό του όπως αμυλάση, λυένζυμο, ανοσοσφαιρίνες . 40% του υμενίου αποτελείται από φωσφοπρωτείνες.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΒΙΟΥΜΕΝΙΟΥ
1)προστασία της αδαμαντίνης από μηχανικές τριβές
2)προστασία από διαλυτική επίδραση οξέων.
3)προστασία της αδαμαντίνης από συνεχείς εναποθέσεις αλάτων ασβεστίου και φωσφόρου. Ένα υπερκορεσμένο διάλυμα ασβεστίου φωσφόρου όπως το σάλιο όταν έρθει σε επαφή με την αδαμαντίνη και τους κρυστάλλους υδροξυαπατίτη ακολουθεί καθίζηση αλάτων ασβεστίου και φωσφόρου στην επιφάνεια των κρυστάλλων. Μέχρις ότου το γινόμενο της ενεργότητος των ιόντων ασβεστίου και φωσφόρου φτάσει τη θερμοδυναμική σταθερά Ksp των κρυστάλλων του υδροξυαπατίτη. Αυτό δεν πραγματοποιείται λόγω του υμενίου επειδή α)σταθεροποιεί υπερκορεσμένα διαλύματα ασβεστίου και φωσφόρου β)όταν προσροφηθούν(οι πρωτείνες) στην επιφάνεια των κρυστάλλων του υδροξυαπατίτη να αδρανοποιήσουν την ικανότητά τους για να δρουν ως πυρήνες καθίζησης.
4)επούλωση αρχόμενης τερηδόνας( στάσιμη)
5)σχηματισμός πλάκας
Στο σάλιο υπάρχει ακόμα μία ευεργητική ιδιότητα η ρυθμιστική του ικανότητα κατά την πτώση του ph μετά από τα γεύματα. Με τους μηχανισμούς διττανθρακικά και αμμωνία καταφέρνει να ανεβάσει το ph και να το πάρει μακριά από το κρίσιμο ph. Αυτή η αντιρρόπηση γίνεται μόνο κατά τα αρχικά στάδια της βλάβης .
Παρόλο που για χρόνια αναφέρονται όλοι οι παραπάνω μηχανισμοί ως προτερήματα του σάλιου δεν έχει αποδοθεί η ποσοτική τους συνεισφορά ενάντια της τερηδόνας για παράδειγμα:
Σε μελέτη που έγινε στο Παιδοδοντιατρικό τμήμα Πανεπιστημίου της Ινδίας σε παιδιά σε 2 ομάδες (η=30). Η πρώτη ομάδα είχε παιδιά (15) 7-10 ετών και η δεύτερη(15) 11-14. και στα 30 έγινε ανάλυση στο σάλιο σε ph, ρυθμιστική ικανότητα, ροή σάλιου, ασβέστιο, πρωτείνες και δεν βρέθηκε σημαντική σχέση μεταξύ ροής σάλιου και τερηδονικών αλλοιώσεων στα παιδιά ούτε μεταξύ ρυθμιστικής ικανότητας και τερηδονικών αλλοιώσεων
REFERENCE.
Mc-Donald RE, Avery DR, Stookey GK. Dental caries in the child and adolescents. In: Mc-Donald RE, Avery DR, Dean JA, editors. Dentistry for the child and adolescent. 8. New Delhi: Elsevier; 2005. pp. 203–235.
Lenander-Lumikari M, Loimaranta V. Saliva and dental caries. Adv Dent Res. 2000;14:40–47.
Sue P. Humphrey RDH, MSEda, Russell T. Williamson DMDbThe Journal of Prosthetic Dentistry
Volume 85, Issue 2, February 2001, Pages 162-169
Σημειώσεις ΠΑιδοοδοντιατρικής Ιστοπαθογένεια τερηδόνας σελ 130-146
Προληπτική οδοντιατρική σελ 297-342